Γρηγόρης Νικολόπουλος

Ο νέος Πάπας Λέων 14ος αναμένεται να επαναλάβει την έκκληση του προηγούμενου για άφεση των χρεών. Στην ομιλία του για την Πρωτοχρονιά του 2025, ο αποθανών Πάπας Φραγκίσκος είχε πει: «Οι ηγέτες των χριστιανικών χωρών να δώσουν το παράδειγμα, διαγράφοντας ή μειώνοντας σημαντικά τα χρέη των φτωχότερων χωρών». Η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία πάντα ήταν κατά του χρέους, όπως εξάλλου και το Ισλάμ. Και ακουγόταν αδιανόητο στους προτεστάντες Βορειοευρωπαίους, την εποχή της κρίσης, το ότι εμείς ζητούσαμε διαγραφή ή κούρεμα του χρέους της χώρας. Δεν γνώριζαν ότι για τους Ελληνες η διαγραφή (άφεση) των χρεών αναφέρεται σαφέστατα στην πιο σημαντική προσευχή μας, στο «Πάτερ Ημών, άφες ημίν τα οφειλήματα ημών ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών», ούτε ότι η σεισάχθεια είναι από τα λίγα κεφάλαια της ιστορίας που θυμόμαστε από το Γυμνάσιο.

Φυσικά η διαγραφή χρέους τρομοκρατεί το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα, αφού δημιουργεί προσδοκίες για μελλοντικές διαγραφές και μειώνει τη διάθεση αποπληρωμής των χρεών.

Τώρα, όμως, με τον Τραμπ στη θέση του προέδρου των ΗΠΑ, έναν επιχειρηματία ειδικό στο να υπερ-δανείζεται και να παζαρεύει τη διαγραφή των χρεών του, ίσως τα πράγματα να αλλάξουν ελαφρώς. Κυρίως επειδή οι ΗΠΑ έχουν ένα τεράστιο διεθνές χρέος και ο Τραμπ αρέσκεται στο να ανοίγει καυτά θέματα και να παζαρεύει.

Το ζήτημα του χρέους είναι διαρκώς ενεργό και ιδιαίτερα επώδυνο στην εποχή μας, καθώς από τη δεκαετία του 1980 και μετά, όλες οι χώρες στηρίχθηκαν στον δανεισμό για να αναπτυχθούν, το ίδιο και οι επιχειρήσεις αλλά και οι καταναλωτές. Το αποτέλεσμα ήταν η υπερχρέωση των πάντων, η οποία έφερε φυσικά μια αλματώδη ανάπτυξη στις τράπεζες και άνοδο του βιοτικού επιπέδου σε όλους - τουλάχιστον μέχρι να έρθει η ώρα του λογαριασμού. Μια βασική διαφορά μεταξύ του χρέους των κρατών με το χρέος των ανθρώπων είναι ότι τα κράτη ζουν αιώνια, συνεπώς μπορούν να πετυχαίνουν διαρκώς επιμηκύνσεις που ελαφραίνουν προσωρινά το κόστος εξυπηρέτησης, ενώ οι άνθρωποι πεθαίνουν και η επιμήκυνση του χρέους για μείωση της δόσης δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση.

Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, το ιδιωτικό χρέος είναι αφενός πολύ μεγάλο, αφετέρου σε πολλές περιπτώσεις άδικο. Μην ξεχνάμε ότι τα κόκκινα δάνεια διαγράφηκαν μεν από τους ισολογισμούς των τραπεζών, παρέμειναν όμως ως βάρος στις πλάτες των δανειοληπτών, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν καταστραφεί ή είχαν μεγάλη μείωση των εισοδημάτων τους από την κρίση. Το κράτος προστάτεψε τις τράπεζες, υποχρέωσε τους φορολογούμενους να πληρώσουν τη σωτηρία τους, παρουσίασαν τεράστια κέρδη εκμεταλλευόμενες αφενός την ολιγοπωλιακή διάρθρωση του τραπεζικού μας συστήματος, αφετέρου τη διαφορά επιτοκίων καταθέσεων και χορηγήσεων και τώρα έχουμε εξαιρετικά κερδοφόρες και ισχυρές τράπεζες. Ομως τα δάνεια παρέμειναν στην αγορά και είναι απαιτητά ολόκληρα και επιβαρυμένα με επιτόκια υπερημερίας, ενώ η οικονομική κατάσταση των δανειοληπτών είναι σαφώς χειρότερη από αυτή στην οποία βρίσκονταν όταν δανείστηκαν. Εχουμε δε και τις ακραία άδικες περιπτώσεις, όπως στα δάνεια με ελβετικό φράγκο, όπου αδαείς περί τα οικονομικά δανειολήπτες και εγγυητές δανείστηκαν παίρνοντας συναλλαγματικό ρίσκο, με αποτέλεσμα να χρωστάνε πολλαπλάσια ποσά από αυτά που δανείστηκαν. Το ελληνικό κράτος, όπως και πολλά άλλα ευρωπαϊκά, αρνήθηκαν να τους ελαφρύνουν το χρέος, έστω και στο κόστος της συναλλαγματικής διαφοράς.

Η αντιμετώπιση του ζητήματος των χρεών, τόσο από τα δικαστήρια όσο και από τους πολιτικούς, είναι υπέρ των δανειστών και σπανίως των δανειοληπτών.

Δυστυχώς, οι σύγχρονοι πολιτικοί, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, δείχνουν τεράστια κατανόηση στην ανάγκη μεγιστοποίησης των κερδών των τραπεζών αλλά και των επιχειρήσεων, ξεχνώντας ή αδυνατώντας να υπερασπιστούν τα συμφέροντα των πολιτών. Πράγμα που είναι οφθαλμοφανές, τόσο στα δάνεια όσο και στην επικρατούσα παντού ακρίβεια, η οποία στην περίπτωση της Ελλάδας οφείλεται κυρίως στην απληστία, αφενός των καρτέλ που ελέγχουν όλους τους κλάδους και αφετέρου του κράτους που αρνείται να μειώσει τον ΦΠΑ για να μαζεύει υπερπλεονάσματα.

Το αποτέλεσμα τελικά είναι η δημιουργία πρωτοφανών οικονομικών ανισοτήτων και ο περιορισμός της δημοκρατίας παντού. Διότι οι οικονομικά ισχυροί έχουν διαφορετική, πολύ ευνοϊκότερη, μεταχείριση στις δημοκρατίες μας από τους απλούς πολίτες. Και καθώς οι πολιτικοί μας έχουν ενδώσει αμαχητί στην οικονομική λογική της μεγιστοποίησης των κερδών και έχουν χάσει την ενσυναίσθησή τους για τους πολίτες που τους εκλέγουν, οι ψηφοφόροι καταφεύγουν μαζικά στα αντισυστημικά κόμματα και τους λαϊκιστές ηγέτες. Θεωρούν ότι το «σύστημα» δεν τους προστατεύει, αντίθετα τους έχει εγκαταλείψει και το εγκαταλείπουν και οι ίδιοι, θέτοντας σε κίνδυνο τα δημοκρατικά πολιτεύματα και τα επιτεύγματα των παλαιότερων ευρωπαϊκών δημοκρατιών.
Θα έχει ενδιαφέρον φέτος να ακούσουμε με ποιον τρόπο και με πόση ένταση ο νέος Πάπας θα επανέλθει στο ζήτημα της διαγραφής των χρεών για τις φτωχότερες χώρες, αλλά και πώς θα χειριστεί το ζήτημα του αμερικανικού χρέους ο έμπειρος ως δανειολήπτης και ανατρεπτικός πρόεδρος Τραμπ.